Từ ngày 15-19/5/2023, Tổ chức Cấm vũ khí hóa học (OPCW) đã tổ chức Hội nghị Kiểm điểm lần thứ 5 tại La Haye, Hà Lan, để đánh giá việc thực hiện Công ước Cấm vũ khí hóa học (CWC) trong 5 năm qua và đề ra những định hướng chiến lược, ưu tiên hoạt động và biện pháp, nguồn lực để thực hiện các mục tiêu cơ bản của OPCW trong 5 năm tới. Được sự ủy quyền của Chính phủ, Đại sứ Phạm Việt Anh tại Hà Lan, đại diện thường trực Việt Nam tại OPCW đã tham dự Hội nghị.
Hội nghị do Đại sứ Hà Lan tại OPCW Henk Cor van der Kwast chủ trì với vai trò Chủ tịch, cùng các Phó Chủ tịch được các nhóm nước theo khu vực địa lý đồng thuận cử ra. Riêng nhóm Đông Âu do không đồng thuận nên đã được Hội nghị bỏ phiếu kín với kết quả đại diện các nước Lithuania và Bắc Macedonia thắng cử.
Tham dự Hội nghị có 800 đại biểu, đại diện cho 137 quốc gia thành viên, 2 quốc gia quan sát viên (Israel và Nam Soudan), 14 tổ chức quốc tế, các cơ quan chuyên môn, 74 tổ chức phi chính phủ, các cơ quan, tổ chức nghiên cứu, đào tạo, tổ chức xã hội dân sự và báo giới.
Song song với Hội nghị chính thức có 27 sự kiện bên lề do các tổ chức liên quan đến công tác của OPCW tổ chức nhằm thông tin cụ thể hơn cho các đại biểu về chức năng, nhiệm vụ và sự song hành, hỗ trợ của các cơ quan, tổ chức đối với việc xác định, tiêu hủy, vũ khí hóa học, kiểm tra, xác minh hóa chất, hỗ trợ phát triển ngành hóa chất phục vụ mục đích hòa bình.
Tại Hội nghị đã có hơn 100 ý kiến phát biểu nhân danh nhóm các quốc gia khu vực (Nhóm Châu Á, Châu Phi, Mỹ La tinh và Caribe, các nước không liên kết và Trung Quốc, nhóm các nước ASEAN...), đại diện các tổ chức quốc tế, liên Chính phủ (Liên Hợp quốc, EU, NATO), các cơ quan chuyên môn, hiệp hội hóa học.. và đặc biệt là phát biểu của các quốc gia thành viên.
Thay mặt Đoàn Việt Nam, Đại sứ Phạm Việt Anh có bài phát biểu, hoan nghênh những thành tựu to lớn mà OPCW và các quốc gia thành viên đã đạt được trong thời gian qua, góp phần tiêu hủy hoàn toàn vũ khí hóa học đã khai báo, nêu cao vai trò không thể thiếu của OPCW như một công cụ quan trọng để gìn giữ an ninh, hòa bình cho một thế giới không còn vũ khí hóa học nói riêng và vũ khí hủy diệt hàng loạt nói chung. Đại sứ nhấn mạnh đây là một sự kiện quan trọng và là minh chứng cho nỗ lực chung của tất cả các quốc gia, là sức mạnh của ngoại giao, chủ nghĩa đa phương và sự tôn trọng hệ thống quốc tế dựa trên các quy định của luật pháp quốc tế. Đại sứ tái khẳng định lập trường nhất quán của Việt Nam ủng hộ không phổ biến và giải trừ hoàn toàn và có kiểm chứng vũ khí huỷ diệt hàng loạt, bao gồm vũ khí hoá học; lên án mọi hành động sử dụng vũ khí hoá học bởi bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, dưới bất kỳ hoàn cảnh nào và vì bất kỳ động cơ nào; khẳng định Việt Nam cam kết thực hiện đầy đủ và có trách nhiệm Công ước CW. Nhân dịp này, đoàn Việt Nam đã:
- Đề nghị và kêu gọi hoạt động trong OPCW cần tuân thủ nghiêm chỉnh các chức năng, nhiệm vụ được quy định tại Công ước CWC, tăng cường công khai, minh bạch, khách quan, không bị chính trị hoá; tăng cường hợp tác, đối thoại để giải quyết các khác biệt;
- Kêu gọi OPCW phát huy chức năng và khả năng của mình đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của các quốc gia trong việc phát triển công nghiệp hoá chất một cách an toàn và an ninh, vì mục đích hoà bình.
- Đề nghị OPCW tạo điều kiện hơn cho việc tận dụng nguồn nhân lực từ các nước đang phát triển, trong đó chú trọng sự cân bằng địa lý; ủng hộ ý tưởng xây dựng và nhân rộng các trung tâm khu vực để kết nối nguồn lực triển khai Công ước, trong đó có việc thực hiện Sáng kiến thành lập Trung tâm khu vực ASEAN về nâng cao năng lực thực thi CWC.
- Đề nghị phát huy vai trò của Trung tâm ChemTech trong công tác hỗ trợ trang thiết bị, đào tạo nhân viên cho các quốc gia thành viên và mở thêm cơ hội cho các cán bộ các nước thành viên làm việc tại Chemtech, nhất là các nước đang phát triển.
Hội nghị đã xem xét và thảo luận dự thảo Báo cáo của Hội nghị gồm 3 phần, 104 đoạn. Hội nghị thống nhất với hầu hết các nội dung của dự thảo báo cáo. Tuyệt đại đa số các ý kiến phát biểu đều khẳng định thành tựu tiêu hủy vũ khí hóa học đã khai báo và xây dựng thành công Trung Tâm Hóa học và Công nghệ (ChemTech), khẳng định sự đồng thuận của cộng đồng các quốc gia thành viên về sự cần thiết của CWC và OPCW như công cụ thiết yêu để giữ gìn an ninh, hòa bình của thế giới, ngay cả khi đã tiêu hủy xong toàn bộ vũ khí hóa học được khai báo. Đó là lời khẳng định trong phiên khai mạc của Tổng Giám đốc OPCW, Đại sứ Fernando Arias.
Tuy nhiên, Hội nghị lần này diễn ra trong bối cảnh giống tình hình 5 năm trước nhưng phức tạp hơn nhiều, khi mâu thuẫn nổi bật giữa Mỹ, Phương Tây với Nga, Trung Quốc, Syrie chưa được giải quyết. Vì vậy, nhiều vấn đề được nêu trong dự thảo Báo cáo liên quan đến các vụ sử dụng vũ khí hóa học tại Syrie, Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ai Len, Irak, Malayssia và Nga không đạt được sự đồng thuận hoàn toàn của các quốc gia thành viên. Do đó, Hội nghị đã không có Báo cáo kết luận, thay vào đó chỉ là Báo cáo diễn biến của Hội nghị, cũng như Hội nghị Kiểm điểm lần thứ tư cách đây 5 năm.
Hội nghị đã ghi nhận và coi tất cả các ý kiến đóng góp là cơ sở, căn cứ và định hướng để OPCW đề ra kế hoạch và hành động trong thời gian tới, như kỳ vọng của cộng đồng quốc tế đối với tổ chức này.
Công ước cấm vũ khí hóa học được các quốc gia ký kết vào năm 1993 và có hiệu lực năm 1997. Việt Nam ký tham gia Công ước từ ngày đầu tiên, 14/1/1993. Tổ chức OPCW đã ra đời và hoạt động được 26 năm. Tính đến hết tháng 3/2023, các quốc gia đã tiêu hủy được hơn 99% số vũ khí hóa học đã khai báo dưới sự kiểm soát của OPCW và số còn lại đã được Mỹ cam kết tiêu hủy hết vào trước 30/9/2023. Trong số các Hiệp ước giải trừ quân bị, CWC là công ước thành công nhất trong việc tiêu hủy vũ khí hủy diệt hàng loạt. Vì vậy, OPCW đã được nhận Giải thưởng Nobel Hòa bình năm 2013./.